به طور کلی جو زمین به گونه‌ای عمل می‌کند که اجازه نفوذ بیش از حد اشعه فرابنفش یا یو وی خورشید ☀️ به زمین را نمی‌دهد. فقط بخش کمی از این اشعه از جو زمین عبور می‌کند. این اشعه  که توسط برخی از دستگاه های ساخته دست انسان نیز تولید می شود هم دارای اثرات مثبت و هم اثرات منفی است. در این مطلب کلاسیک وب، به بررسی تأثیر اشعه UV بر بدن انسان می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

تاثیر و مضرات اشعه یو وی چیست؟

What Are the Effects and Harms of UV Radiation

اشعه یو وی نوعی تابش الکترومغناطیسی است. در طبیعت این اشعه از نور خورشید ساطع می‌شود. برخی منابع دست ساز بشری مانند مشعل‌های جوشکاری نیز اشعه ماورابنفش ساطع می‌کنند.

تابش به معنی انتشار انرژی از سطح هر منبعی است. تابش دارای طیف گسترده‌ای است؛ از تابش بسیار پر انرژی و با فرکانس بالا مانند اشعه ایکس و گاما گرفته تا تابش با انرژی و فرکانس بسیار کم نظیر امواج رادیویی. اشعه یو وی تقریبا در وسط این طیق قرار می‌گیرد. این اشعه نسبت به نور مرئی دارای انرژی بالاتری است. اما انرژی آن به اندازه اشعه ایکس نیست.

همچنین اشعه فرابنفش بر اساس میزان انرژی آن دارای انواع مختلفی است. اشعه‌ با انرژی بالا به نوعی تابش یونیزه شده به حساب می‌آید. یعنی اشعه انرژی لازم برای حذف الکترون از یک اتم یا مولکول را دارا است. اشعه یونیزه خطرات ژنتیکی جدی را به دنبال دارد. به نوبه خود می‌تواند باعث بروز سرطان شود.

نکته مهم این است که اشعه فرابنفش با بالاترین سطح انرژی نیز، توان کافی برای نفوذ به عمق بدن را ندارند. لذا تنها میتوانند اثرات مخربی برای سطح پوست به بار بیاورند.

تقسیم بندی تابش یو وی

اشعه یو وی را می‌توان در سه دسته تقسیم بندی نمود که عبارتند از:

پرتوهای UVA

این پرتوها دارای پایین‌ترین سطح انرژی در بین پرتوهای UV هستند. باعث پیر شدن سلول‌های سطح پوست می‌شوند. همچنین می‌توانند به صورت غیر مستقیم به DNA انسان آسیب بزند. از عوارض پوستی ناشی از قرار گرفتن در معرض این اشعه می‌توان به چین و چروک اشاره نمود. اما همچنان تأثیر آن در برخی سرطان‌های پوست قابل کتمان نیست.

پرتوهای UVB

انرژی این پرتوها کمی بیشتر از پرتو UVA است. این پرتوها به طور مستقیم می‌توانند به DNA سلول‌های پوست آسیب بزنند. یکی از اصلی‌ترین دلایل آفتاب سوختگی نیز به حساب می‌آیند. این پرتوها بیشتر سبب سرطان‌های پوستی می‌شوند.

پرتوهای UVC

سطح انرژی این پرتوها نسبت به دو دسته قبلی بالاتر است. به همین دلیل تا حد زیادی با ازون موجود در جو زمین واکنش می‌دهند و به زمین نمی‌رسند. لذا این اشعه به طور طبیعی در سطح زمین وجود نخواهد داشت. اما برخی منابع دست ساز بشری درسطح زمین مولد این پرتوها هستند. از جمله آنها می‌توان به مشعل‌های جوشکاری قوسی و لامپ‌های جیوه‌ای اشاره نمود.

انسان‌ها چگونه در معرض اشعه یو وی قرار می‌گیرند؟

به طور کلی تابش فرابنفش یا از طریق نور خورشید یا از طریق منابع دست ساز بشری به بدن انسان‌ها می‌رسد.حدود ۹۵ درصد اشعه یو وی که از خورشید به زمین می‌رسد از گروه پرتوهای UVA است. ۵ درصد مابقی نیز در ردیف پرتوهای UVB قرار می‌گیرند.

عوامل موثر بر قدرت پرتوهای UV خورشید

قدرت پروهای UV که از خورشید به زمین می‌رسد به عوامل زیر وابسته است:

۱- زمان شبانه‌روز: این پرتوها در ساعات ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر بسیار قوی هستند.

۲- فصول سال: در طول فصل بهار و تابستان پرتوهای UV قدرت بیشتری دارند.

۳- فاصله از خط استوا: هر چقدر از خط استوا دورتر شویم، قدرت این پرتوها کمتر می‌شود.

۴- عرض جغرافیایی: پرتوهای یو وی به مناطق با ارتفاع بالاتر، با قدرت بیشتری می‌تابند.

۵- ابرها: در هوای ابری میزان پرتوهای UV کمتری به سطح زمین می‌رسد.

۶- سطح اوزون موجود در جو زمین: هر چقدر لایه اوزون ضخیم‌تری در سطح جو زمین موجود باشید، پرتوهای فرابنفش کمتری از آن عبور می‌کند.

برخی از مهم‌ترین دستگاه‌های ساخت انسان که تولید اشعه UV می کنند

در این قسمت به بررسی عوارض دستگاه یو وی ساخت انسان می‌پردازیم. برخی از این دستگاه‌ها عبارتند از:

۱- چراغ‌ها و تخت‌های آفتابی: بسته به نوع لامپ‌هایی که در تخت‌های آفتابی بکار می‌رود، شدت تابش یو وی نیز متغیر خواهد بود. اکثر تخت خواب‌های یو وی مدرن،‌ اشعه UVA ساطع می‌کنند.

۲- فوتوگرافی: برخی از معضلات پوستی از طریق نور UV قابل تشخیص است. برای این مدل درمان که به PUVA معروف است، ابتدا دارویی به نام پسورالن تجویز می‌شود. سپس بیمار با اشعه UVA تحت درمان قرار می‌گیرد. اگر پزشک تشخیص دهد که باید از اشعه UVB استفاده نمود، دیگر نیازی به تجویز دارو نیست.

۳- لامپ‌های نور سیاه: این لامپ‌ها اشعه UVA ساطع‌ می‌کنند. مقداری نور مرئی نیز از این لامپ ساطع می‌شود. اما بخش عمده آن توسط فیلتر تعبیه شده در لامپ گرفته می‌شود. این لامپ‌ها برای مشاهده مواد فلورسنت استفاده می‌شوند. برای تله حشرات نیز از این لامپ‌ها استفاده می‌شود. این لامپ‌ها بعضا نور بنفش تولید می‌کنند.

۴- لامپ‌های بخار جیوه: از این لامپ‌ها برای روشنایی معابر عمومی مثل پارک‌ها و خیابان‌ها استفاده می‌شود. این لامپ‌ها از دو لایه تشکیل شده‌اند. لایه داخلی اشعه فرابنفش تولید می‌کند. اما لایه خارجی این اشعه را فیلتر می‌کند. اگر این لایه خارجی شکسته شود، افراد در معرض اشعه UV قرار می‌گیرند. البته در طراحی‌های جدید پس از شکسته شدن لایه دوم، لامپ خاموش می‌شود.

۵- لامپ‌های زنون: این لامپ‌ها برای تولید اشعه UV در مصارف درمانی، ضدعفونی کردن، شبیه سازی نور خورشید در آزمایشگاه و حتی برخی چراغ‌های جلو اتومبیل‌ها کاربرد دارند.

آیا دستگاه یو وی و اشعه فرابنفش سرطان زا است؟

بیشتر سرطان‌های پوست ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش نور خورشید است. قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به صورت طولانی مدت، این مسئله را تشدید می‌کند. برخی از انواع سرطان‌های پوست ناشی از این اشعه عبارتند از: سرطان سلول‌های سنگ‌ فرشی و ملانوم.

عوارض اشعه ماورا بنفش بعضا بسیار شدید است. ملانوم نوع جدی‌تر و خطرناک‌تری از سرطان پوست است. البته چندان شایع نیست. همچنین دستگاه یو وی نیز کاملا در ایجاد سرطان پوست در انسان‌ها موثر هستند.

تأثیر اشعه یو وی بر چشم

اشعه‌ یو وی همانند اثری که بر روی پوست می‌گذارد، در چشم انسان نیز نفوذ می‌کند. اشعه نوع UVB به طور کامل توسط قرنیه چشم جذب می‌شود. UVA نیز از طریق لایه‌های سطحی به لنز منتقل می‌شود.

در بین بزرگسالان، تنها یک درصد از تابش اشعه یو وی به چشم، از قرنیه عبور می‌کند و به شبکیه می‌رسد. در مقابل نور مرئی خیلی راحت به شبکیه چشم نفوذ می‌کند.

آناتومی بدن انسان به گونه‌ای طراحی شده است که از این اندام بسیار حساس در برابر اشعه UV محافظت کند. چشم در صورت مقداری حالت فرو رفتگی دارد. برجستگی ابروها و مژه‌ها نیز نقش حفاظتی برای چشم دارد. این ساختار به جلوگیر از جذب بیش از حد اشعه یو وی به چشم کمک می‌کند.

انقباض مردمک چشم، بسته شدن پلک‌ها و رفلکس چشمی در شرایط آفتاب شدید، نفوذ پرتوهای یو وی را به داخل چشم به حداقل می‌رساند. این مکانیز در شرایط ابری فعال نمی‌شود. لذا اینجاست که چشم در برابر اشعه یو وی آسیب پذیر می‌شود. برخی مضرات اشعه UV برای چشم عبارتند از:

فتوکراتیک

فتوکراتیک نوعی التهاب قرنیه است. این التهاب معمولا پس از چند ساعت قرار گرفتن در معرض اشعه UV به طور ملموسی رخ می‌دهد. با وجو اینکه این التهاب دردناک است، اما با گذر زمان برطرف می‌شود و در درازمدت آسیب جدی به چشم نمی‌زند.

یک نوع بسیار شدید فتوکراتیک، برف کوری است. این التهاب عمدتا برای کوهنوردان و اسکی‌بازان به وقوع می‌پیوندد. در اثر بازتاب شدید نور خورشید از سطح برف به چشم این اتفاق رخ می‌دهد. گاهی اوقات میزان آسیبی که در اثر این رخداد به سلول‌های چشم وارد می‌شود،‌ آنقدر زیاد است که موجب کوری فرد می‌شود. اما در اکثر موارد پس از چند روز اختلال در بینایی، سلول‌های مرده چشم بازسازی می‌شوند و مشکل برطرف می‌شود.

ناخنک (Pterygium)

ناخنک نیز نوعی التهاب چشمی است. در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در برابر اشعه یو وی به وجود می‌آید. این التهاب در مرکز قرنیه رشد می‌کند و سطح بینایی را کاهش می‌دهد. برای برطرف شدن آن نیاز به عمل جراحی است. در برخی موارد پس از عمل نیز مجددا رشد می‌کند.

آب مروارید

آب مرواید به عنوان عامل شماره یک نابینایی در جهان به حساب می‌آید. به موجب آن پروتئین‌های موجود در چشم و رنگدانه‌های آن باهم ترکیب می‌شوند و باعث کدر شدن دید می‌شوند. در نهایت منجر به کوری می‌گردند. البته آب مرواید در مراحل اولیه شکل گیری قابل درمان است.

قرار گرفتن در معرض اشعه UVB آن را تشدید می‌کند. تخمین سازمان بهداشت جهانی این است که حدود ۲۰ درصد موارد ابتلا به آب مروارید ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش است.

سرطان چشم

یافته‌های علمی مختلف نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض اشعه یو وی باعث بروز سرطان چشم نیز می‌شود. ملانوما شایع‌ترین سرطان بدخیم چشم است. برای درمان آن نیاز به عمل جراحی است.

مضرات اشعه UV برای سیستم ایمنی بدن

قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه ماورا بنفش اثر مهار کننده‌ای بر سیستم ایمنی بدن دارد. یافته‌های علمی نشان می‌دهد آفتاب سوختگی، توزیع و عملکرد گلبول‌های سفید خون را در بدن به مدت ۲۴ ساعت مختل می‌کند. این آسیب می‌تواند حتی جدی‌تر نیز بشود. به این ترتیب بدن در این مدت در برابر انواع میکروب‌ها و ویروس‌ها تضعیف می‌شود. این اتفاق می‌تواند بیماری‌های جانبی بعضا خطرناکی را به همراه داشته باشد.

تأثیر اشعه یو وی بر جنین

محققان در خصوص مضرات اشعه UV در بارداری به طور قطع اظهارنظر نکرده‌اند. اما همانطور که در بال نیز اشاره شد، قرار گرفتن در معرض تابش اشعه ماورا بنفش خطرات خاص خود را دارد. به علاوه موجب کم شدن آب بدن نیز می‌شود که برای جنین در رحم مادر بسیار خطرناک است. لذا توصیه پزشکان این است که نیاز خود به آفتاب برای جذب ویتامین D در دوره بارداری را از طریق پیاده روی در ساعاتی از روز خارج از بازه ساعت ۱۰ تا ۱۶ تامین نمایید.

مضرات دستگاه یو وی ناخن

اشعه UV که در هنگام کار با دستگاه ژلیش ناخن ساطع می‌شود،‌ قدرت کمی دارد. با این وجود قرار گرفتن طولانی مدت در معرض تابش این اشعه خطرات خاص خود را دارد. لذا توصیه می‌شود خانم‌ها به طور مداوم از این دستگاه استفاده نکنند.

از طرفی خانم‌های باردار به دلیل شرایط حساس‌تری که دارند، باید مراقبت بیشتری از خود داشته باشند. لذا توصیه می‌شود در دوران بارداری به هیچ عنوان از این دستگاه استفاده نشود.

نظرات و پیشنهادات شما؟

در این مطلب در خصوص مضرات اشعه یو وی به طور مفصل مطالبی را عنوان کردیم. شما چه مضرات دیگری از اشعه UV می‌شناسید؟ اشعه یو وی چه کاربردها مفیدی برای ما دارد؟ نظرات و پیشنهادات خود را در بخش دیدگاه با ما در میان بگذارید.